Hoạt động tình dục là một dấu hiệu quan trọng liên quan đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người cao tuổi. Yếu tố sinh học là rào cản đối với việc thể hiện tình dục ở người cao tuổi. Đối với nam giới, teo cơ quan sinh dục, giảm nồng độ testosterone, chậm cương cứng, không thể duy trì sự hưng phấn và giảm ham muốn tình dục là những yếu tố nổi bật do nồng độ hormone thấp.
Suy sinh dục nam là một hội chứng lâm sàng do thiếu androgen hoặc tác động của androgen. Quá trình suy sinh dục theo tuổi tác ở nam được gọi là suy sinh dục khởi phát muộn, đặc trưng bởi sức khỏe yếu, mệt mỏi, kém tập trung, trầm cảm, tăng khối lượng mỡ, mất khối lượng xương và rối loạn cương dương.
Đối với nữ giới, quá trình giảm tiết estrogen sau mãn kinh ảnh hưởng đến giảm tiết dịch bôi trơn, co thắt cổ tử cung và tử cung, mất độ đàn hồi của mô vú, kích thước vú, teo ống âm đạo và giảm kích thước âm đạo (Roger D Stanworth và các cộng sự, 2008). Bên cạnh những yếu tố sinh học, yếu tố tâm lý như lo âu, thiếu hòa hợp trong quan hệ tình dục, tình dục đơn điệu, bệnh tật tuổi già cũng là rào cản cũng làm thay đổi hành vi tình dục ở người cao tuổi. Ngoài ra, các tài liệu chứng minh rằng khuôn mẫu cá nhân, khuôn mẫu xã hội và văn hóa cũng tác động tiêu cực đến khả năng tình dục của người cao tuổi.
Người cao tuổi có đời sống tình dục thăng hoa giúp thúc đẩy lưu thông máu, tăng độ dẻo dai và đàn hồi của da, cơ và khớp, mở rộng động mạch và ngăn ngừa tăng huyết áp. Việc giải phóng prolactin trong não sau khi đạt cực khoái là cách giải tỏa căng thẳng, lo âu tốt nhất giúp con người có được sức khỏe tinh thần viên mãn. Mối quan hệ hôn nhân hay quan hệ bạn tình của người cao tuổi cũng giống như lớp trẻ, thể hiện mong muốn được gần gũi về tình cảm và tình dục. Do đó, đời sống tình dục hòa hợp tạo nên sự ổn định trong mối quan hệ hôn nhân hay bạn tình của người cao tuổi là nền tảng cho quá trình lão hóa tích cực.
Người cao tuổi quan niệm lão hóa là rời xa trạng thái trẻ trung và có cái nhìn tiêu cực về hình ảnh bản thân và hình ảnh cơ thể của mình. Đàn ông và phụ nữ lớn tuổi cảm thấy họ không còn hấp dẫn về mặt thể chất hoặc tình dục dẫn đến giảm ham muốn tình dục cho dù khả năng thể chất của họ vẫn sung mãn. Đặc biệt đối với phụ nữ trung niên - những người luôn cho rằng việc giảm ham muốn và tần suất tình dục là do họ kém hấp dẫn về mặt hình ảnh hơn so với 10 năm trước.
Bên cạnh đó, còn một nguyên nhân khác tác động đến hứng thú và ham muốn tình dục của phụ nữ là chủ nghĩa sinh đẻ - áp lực xã hội buộc họ phải sinh sản và nhấn mạnh vào việc sinh sản - như là mục tiêu (duy nhất) của hoạt động tình dục. Một số đàn ông và phụ nữ, đặc biệt là những nước có ảnh hưởng của Nho giáo thường định nghĩa nữ tính theo nghĩa làm mẹ. Chính vì vậy, phụ nữ khi mãn kinh đồng nghĩa với mất đi khả năng sinh sản sẽ không còn lý do để quan hệ tình dục nữa. Và chính các giá trị xã hội đó là nguồn cơn khiến rất nhiều phụ nữ cao tuổi ngừng hoạt động tình dục (Koch và các cộng sự, 2005).
Chúng ta đều biết, các định kiến xã hội luôn bám theo phụ nữ một cách dai dẳng khiến họ không thoát ra khỏi tư tưởng bảo thủ về tình dục. Sự bảo thủ về mặt tình dục của phụ nữ cao tuổi châu Á so với đàn ông cùng độ tuổi bắt nguồn từ sự kết hợp của văn hóa truyền thống, vai trò giới, áp lực xã hội, và thay đổi sinh học.
Từ nhỏ, phụ nữ đã được dạy phải kiểm soát cảm xúc và hành vi liên quan đến tình dục để duy trì hình ảnh "đúng mực" và khi về già thì họ lại phải đối mặt với các định kiến xã hội như "phụ nữ lớn tuổi không nên có ham muốn tình dục" hoặc "tình dục chỉ dành cho người trẻ". Những rào cản này ăn sâu vào tâm lý khiến phụ nữ cao tuổi có xu hướng tiếp tục giữ thái độ bảo thủ, kiềm chế hơn trong việc thể hiện hoặc thừa nhận nhu cầu tình dục mình ngay cả khi xã hội hiện đại đã cởi mở hơn. Trong khi đó, đàn ông cao tuổi ở châu Á thường có nhiều quyền lực và tự do hơn trong gia đình và xã hội. Họ ít bị ràng buộc bởi các chuẩn mực về danh dự hay đức hạnh liên quan đến tình dục vì thế đàn ông dễ dàng bày tỏ hoặc theo đuổi nhu cầu tình dục của mình (Kyung-Ja Lee và cộng sự, 2007).
Chưa có bằng chứng nào cho thấy người cao tuổi ngừng hoạt động tình dục vì tuổi già nhưng tình dục ở các nước có truyền thống Nho giáo lại luôn phớt lờ người cao tuổi đặc biệt là phụ nữ. Họ không được khuyến khích giải quyết các vấn đề tình dục của mình một cách tích cực hoặc thảo luận cởi mở với các chuyên gia chăm sóc sức khỏe. Một nghiên cứu ở Hàn Quốc báo cáo rằng 11,3% nam giới và 30% phụ nữ lớn tuổi cho biết họ không hài lòng về tình dục cũng như không hy vọng tái hôn vì định kiến xã hội còn rất phổ biến ở nước họ. Như vậy có thể thấy, người cao tuổi vẫn mong muốn được thỏa mãn tình dục, được thuộc về và được ai đó yêu thương nhưng chính sự phản đối tái hôn từ con cái và xã hội đã tạo nên ức chế, kìm hãm ham muốn tình dục ở họ.
Nhật Bản là quốc gia có số lượng người cao tuổi lớn nhất thế giới đã tiến hành nhiều cuộc thăm dò về hành vi tình dục của người trung niên và người cao tuổi. Kết luận từ các khảo sát này cho thấy tần suất hoạt động tình dục của người Nhật thấp hơn rất nhiều so với các nước khác. Thuật ngữ “vô tính” đã trở nên phổ biến khi các nhà nghiên cứu gán cho tỷ lệ hoạt động tình dục trong hôn nhân của hai nhóm này ở Nhật Bản.
Theo đó, trung bình phụ nữ dừng quan hệ tình dục ở tuổi 52 và đàn ông ở tuổi 56. Đặc biệt phụ nữ trên 50 tuổi cảm thấy “thỏa mãn hơn vì không quan hệ tình dục.” (Araki Chineko và các cộng sự, 2014). Đàn ông và phụ nữ Nhật Bản xếp cuối cùng về mức độ thỏa mãn tình dục: chỉ 18% nam giới và 10% phụ nữ trả lời rằng họ đạt được mức độ khoái cảm cao từ tình dục. 76% đàn ông và 84% phụ nữ Nhật Bản trả lời họ thấy quan hệ tình dục chỉ thỏa mãn một chút hoặc không thỏa mãn lắm về mặt cảm xúc; 80% nam giới và 88% nữ giới cho rằng tình dục không quan trọng lắm đối với sức khỏe của họ (Laumann và các cộng sự. 2006 :151).
Như vậy không chỉ riêng người cao tuổi ở Nhật Bản mà quy luật hoạt động tình dục sẽ giảm dần theo tuổi tác và nữ giới lớn tuổi nói chung có xu hướng không quan trọng nhu cầu tình dục trong cuộc sống tuổi già của mình. Khác biệt hẳn, nam giới thừa nhận rằng sự suy giảm hoạt động tình dục là một phần “bình thường” của quá trình lão hóa, họ bày tỏ mối quan ngại đáng kể về sự suy giảm này vì cảm thấy rằng đời sống tình dục tích cực rất quan trọng đối với sức khỏe và năng lực của một người đàn ông khi về già. Đàn ông đã kết hôn cho rằng nguồn gốc hạnh phúc của họ là việc tiếp tục duy trì ham muốn tình dục, trong khi phụ nữ đã kết hôn lại hạ thấp tầm quan trọng ham muốn tình dục của họ.
Tình dục ở người cao tuổi không xuất phát từ ngọn lửa nồng nhiệt, đắm đuối như tuổi trẻ mà mang sự ấm áp, gắn kết, tình nghĩa của tuổi già. Nó còn bao gồm cả sự cảm thông, thấu hiểu, gắn bó và nâng đỡ lẫn nhau. Vì thế có thể nói, hoạt động tình dục của người già sâu sắc, mang nhiều yếu tố tâm lý hơn.Tuy nhiên dù mang nhiều yếu tố tích cực, tốt cho sức khoẻ thể chất và tinh thần nhưng đối với người lớn tuổi, hoạt động tình dục khác biệt nhiều so với giới trẻ. Do đó, người cao tuổi cần hiểu và chấp nhận rằng, cơ thể, tình trạng sức khoẻ, tinh thần, nhu cầu về tình dục… đã không còn như thời trẻ nên cường độ thực hiện hành vi tình dục của cũng giảm dần theo độ tuổi và luôn cân nhắc, quan tâm, nâng niu cảm xúc của đối tác chứ không quá lạm dụng. Đặc biệt, với người già, hoạt động tình dục nên kín đáo, tế nhị để phù hợp với lứa tuổi, tránh gặp phải những tình huống khó xử, ảnh hưởng tâm lý. Tình dục ở tuổi già không chỉ là hành vi nhằm đáp ứng nhu cầu bản năng, thoả mãn nhục dục mà trên hết chứa đựng nhiều yếu tố tinh thần.
Tình dục có thể là một thành phần quan trọng trong hạnh phúc của người cao tuổi. Tuy nhiên, sự thỏa mãn tình dục ở người cao tuổi không liên quan đến tuổi tác. Bằng chứng là người cao tuổi dễ dàng chia sẻ với bạn tình về nhu cầu và khả năng tình dục của mình hơn nhằm giúp cả hai có được thỏa mãn về tình dục. Điều này chứng minh rằng việc khuyến khích mọi người chia sẻ sở thích tình dục với bạn tình có thể rất quan trọng, thậm chí là điểm mấu chốt giúp người cao tuổi đạt được sự thỏa mãn tình dục.
Thêm vào đó, trao đổi về sức khỏe tình dục với đối tác thay vì chỉ âm thầm tìm hiểu, chịu đựng là một biện pháp tiềm năng để khuyến khích và định hướng người cao tuổi cởi mở hơn trong việc thảo luận về tình dục của bản thân. Ngoài ra, việc kết hợp tư vấn và hướng dẫn về sức khỏe tình dục trong thăm khám sức khỏe cho người cao tuổi cũng sẽ là một biện pháp cần được cân nhắc để thúc đẩy người cao tuổi sẵn sang nói lên ham muốn của mình nhằm tăng cường hiệu quả của giáo dục sức khỏe tình dục cho người cao tuổi.
Tóm lại, dù là văn hóa phương Tây hay văn hóa phương Đông, vẻ đẹp gợi cảm gắn liền với một cơ thể trẻ trung, cân đối, khỏe mạnh và không có nếp nhăn vẫn là hình mẫu lý tưởng ảnh hưởng đến nhận thức của người cao tuổi. Đối với người cao tuổi, việc hoạt động tình dục và thỏa mãn tình dục là thước đo cho quá trình lão hóa thành công. Thái độ phân biệt tuổi tác có thể ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống tình dục hoặc theo đuổi bạn tình của người cao tuổi. Các phương tiện truyền thông rất thiếu công bằng khi chỉ khắc họa hình mẫu trẻ đẹp và khỏe mạnh mà quên đi nhóm người già yếu. Điều đó vô tình khiến người cao tuổi luôn phải phấn đấu trở thành một “người già gợi cảm” như kỳ vọng của mô hình lão hóa thành công và khi không đạt được mong muốn người cao tuổi dễ rơi vào trạng thái buồn khổ, giảm chất lượng cuộc sống.
Đàn ông lớn tuổi luôn được xã hội ưu ái khi được nắm giữ quyền lực trong hoạt động tình dục trong khi phụ nữ lớn tuổi lại bị lãng quên và hiếm khi dám thể hiện mong muốn tình dục của mình. Sức khỏe tình dục là một thành phần không thể thiếu được khi nói đến hạnh phúc ở tuổi già ở cả hai giới vì người cao tuổi vẫn có ham muốn tình dục bất chấp những thay đổi sinh lý đi kèm với tuổi tác. Với tuổi thọ tăng lên và những huyền thoại xung quanh đời sống tình dục ở tuổi già, điều quan trọng là phải lắng nghe trải nghiệm tình dục và nhu cầu chưa được đáp ứng của người cao tuổi. Điều này có thể giúp xóa bỏ kỳ thị, thúc đẩy hành vi tìm kiếm sự hỗ trợ nâng cao sức khỏe tình dục đặc biệt với phụ nữ cao tuổi giúp hoàn thiện chính sách về lão hóa lành mạnh.
Tài liệu tham khảo
3. Laumann, E. O., Paik, A., Glasser, D. B., Kang, J. H., Wang, T., Levinson, B., & Gingell, C. (2006). A cross-national study of subjective sexual well-being among elderly women and men: findings from the global study of sexual attitudes and behaviors. Archives of Sexual Behavior, 35(2), 145–161. https://doi-org.dbvista.idm.oclc.org/10.1007/s10508-005-9005-3
4. Michael Bauer, Emily Haesler, Deirdre Fetherstonhaugh. 2015. Let's talk about sex: older people's views on the recognition of sexuality and sexual health in the health‐care setting. Health Expect Journal, Vol 19(6). https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6456814/
5. Patricia Barthalow Koch, Phyllis Kernoff Mansfield, Debra Thurau and Molly Carey. (2005). ‘‘Feeling frumpy’’: The relationship between body image and sexual response changes in midlife women. Journal of Sex Research, Vol 42(3) 215–223. https://www.jstor.org/stable/3813509
