Halloween - Lễ hội ma phương Tây và rằm tháng 7 ở Việt Nam
Halloween trên thế giới diễn ra vào đêm 31/10 hằng năm, khởi nguồn từ lễ hội Samhain của người Celt ở châu Âu cách đây hơn 2000 năm. Người Celt tin rằng đêm hôm đó, ranh giới giữa thế giới người sống và người chết trở nên mỏng manh, linh hồn người đã khuất có thể quay về.
Ngày nay, Halloween trở thành một lễ hội toàn cầu, trẻ em hóa trang thành ma quái, gõ cửa xin kẹo với câu nói quen thuộc “trick or treat”. Khi đó, trẻ em sẽ mặc những bộ đồ hóa trang ma quỷ, đi theo nhóm và cầm theo giỏ đựng kẹo, đèn lồng... Sau đó, lũ trẻ sẽ gõ cửa từng nhà hàng xóm trong khu phố, chờ đợi họ mở cửa rồi hét lên vui vẻ: “Trick or Treat”.
Trick trong tiếng Anh nghĩa là đánh lừa, chỉ trò đùa nghịch ngợm trong ngày Halloween. Treat là tiếp đãi, đối xử tử tế, trong trường hợp này chỉ bánh kẹo . Câu nói này mang hàm ý: “Nếu không muốn bị chơi xấu thì hãy đãi chúng tôi món gì đi”. Thông thường, chủ nhà thường vui vẻ cho lũ trẻ rất nhiều kẹo, bánh trái để đi... dọa nhà tiếp theo. Người lớn thì lại tổ chức tiệc, nhảy múa, trang trí nhà cửa bằng bí ngô, bộ xương, mạng nhện… không khí vui nhộn hơn là sợ hãi.
Tại Việt Nam, khoảng 10 năm trở lại đây, Halloween phổ biến ở các thành phố lớn. Quán cà phê, trung tâm thương mại trang trí rực rỡ; trường học, nhóm bạn trẻ tổ chức tiệc hóa trang. Halloween trở thành dịp để “sống ảo”, thử nghiệm phong cách mới.
Khác với không khí vui nhộn của Halloween, Rằm tháng bảy âm lịch ở Việt Nam là một trong những ngày lễ tâm linh quan trọng nhất. Đây là dịp Vu Lan - ngày báo hiếu cha mẹ, tổ tiên - và cũng là ngày “xá tội vong nhân”, khi các vong hồn được thả tự do. Người Việt chuẩn bị mâm cơm cúng gia tiên, cúng cô hồn ngoài trời với cháo loãng, gạo muối, bánh kẹo, mía cây và xôi chè. Các ngôi chùa tổ chức lễ cầu siêu, nhắc nhở con cháu nhớ đến công ơn sinh thành.
Không khí Rằm tháng bảy thường tĩnh lặng, thành kính. Đây là dịp con người hướng về cội nguồn, làm việc thiện để “tích đức”, khác hẳn tính chất giải trí của Halloween.
Nhưng chúng lại có một sự “giao thoa”
Cả Halloween và Rằm tháng bảy đều bắt nguồn từ quan niệm về một “khoảng thời gian đặc biệt” trong năm, khi cõi âm và cõi dương gần nhau hơn. Dù cách thể hiện khác biệt, cả hai đều phản ánh nhu cầu của con người, đó là nhớ người đã khuất, nhận thức về sự tồn tại của thế giới vô hình. Dù là phương tây hay phương ta, thì việc tổ chức lễ hội Halloewwn và cúng rằm tháng 7 đều có chung một điểm giống nhau đó là chung một nỗi sợ và niềm tôn kính với người chết. Halloween thì chọn cách “hóa giải nỗi sợ bằng trò vui”, còn người Việt chọn sự trang nghiêm, “cúng lễ để cầu bình an.”
Halloween du nhập vào Việt Nam chủ yếu qua giới trẻ thành thị, thông qua phim ảnh, mạng xã hội. Ban đầu, nhiều người xem đây là một trào lưu “Tây hóa”, vì gắn với hình ảnh ma quái. Nhưng dần dần, nó trở thành một dịp vui chơi được mong chờ. Những năm trở lại đây, cứ đến tháng 10 dương lịch, thị trường trang phục, mặt nạ, đồ chơi Halloween lại bắt đầu nhộn nhịp. Từ các cửa hàng truyền thống đến thị trường online, các mặt hàng trang trí và quần áo luôn có lượt mua cao.
Tuy nhiên, không ít phụ huynh lo ngại: liệu việc hóa trang ma quỷ có đi ngược truyền thống tôn trọng người chết? Một số người phản đối cách ăn mặc quá ghê rợn, hoặc trò hù dọa quá đà.
Chị Bích Thảo chia sẻ: “Tôi có 2 bé đang học cấp 2, con cũng đã lớn nên tôi không cấm con tham gia Halloween ở lớp với bạn, nhưng nhắc con hiểu đây chỉ là trò vui. Tôi vẫn dạy con phải cúng ông bà vào Rằm tháng bảy, biết ơn tổ tiên.”
Có thể nói, chúng ta đang sống trong thế giới phẳng, vì vậy những văn hóa của phương tây có thể “tràn” đến ta và khiến giới trẻ thích thú, hưởng ứng. Nếu nó không quá xấu xa, tiêu cực, ta có thể đón nhận nó bằng cách “bản địa hóa” nó đi. Biến nó thành một lễ hội phương tây nhưng đậm chất “ta”. Không lố bịch và phản cảm. Vừa tận hưởng không khí vui tươi, sáng tạo của Halloween mang lại.
Bên cạnh đó, chúng ta vẫn giữ nét đẹp truyền thống của Rằm tháng bảy, giật cô hồn theo đúng phong tục, không biến tướng nó thành nơi gây rối trật tự công cộng, cướp giật tài sản. Halloween và Rằm tháng bảy, một “Tây” một “Ta”, đều là dịp để con người đối diện với nỗi sợ, tưởng nhớ người đã khuất. Sự giao thoa này, nếu được nhìn nhận cởi mở, có thể giúp giới trẻ vừa vui chơi, vừa học được cách tôn trọng truyền thống.
Có lẽ, điều quan trọng nhất không nằm ở việc “ăn lễ nào”, mà là ở chỗ chúng ta giữ được tinh thần nhân văn, lòng hiếu kính và sự tử tế, biết ơn tổ tiên, dù là trong ánh nến cúng cô hồn hay trong những phục trang màu cam đen, mặt nạ rực rỡ đêm Halloween.
Hình 1: Halloween, dịp để hóa trang những bộ trang phục ma quái và nhảy múa, trang trí nhà cửa bằng bí ngô, bộ xương, mạng nhện… không khí vui nhộn hơn là sợ hãi. (Nguồn: Internet)
Ảnh 2: Tháng 7 âm lịch, mùa Vu Lan báo hiếu, nhắc nhở chúng ta biết ơn tổ tiên ông bà cha mẹ, cầu cho chúng sinh an lành (Nguồn: Internet)
